Komisariat Straży Granicznej „Piekary Śląskie”

Komisariat Straży Granicznej „Piekary Ślaskie” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Komisariat Straży Granicznej Piekary Śląskie wywodzi się w prostej linii z komisariatu Straży Celnej Królewska Huta i komisariatu SC Tarnowskie Góry.

Komisariat SC „Królewska Huta”/„Łagiweniki”

Z dniem 15 czerwca 1922 roku komisariat SC „Królewska Huta” rozpoczął służbę ochronną na granicy polsko- niemieckiej. Komisariat podlegał Inspektoratowi Granicznemu w Tarnowskich Górach^[a]. Z dniem 1 lipca 1923 roku komisariat podzielono na dwa odcinki. Pierwszy obejmował placówki Biały Szarlej i Maciejkowice, a drugi Łagiewniki i Chropaczów. Z dniem 1 czerwca 1924 na terenie komisariatu utworzono placówki wewnętrzne przy urzędach celnych w Katowicach, Nowym Bytomiu, Chorzowie i zagraniczny w Bytomiu, oraz placówkę rezerwową w Michałkowicach^[1]. W 1925 przeniesiono komisariat do Łagiewnik. W tym samym roku utworzono w komisariacie komórkę wywiadowczą, której kierownikiem został przodownik Stanisław Pizło^[1]. W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[2]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Z dniem 15 stycznia 1928 roku komisariat Straży Celnej „Łagiewniki” został rozwiązany, a placówki „Łagiewniki” i „Chropaczów” wraz z placówkami wewnętrznymi przydzielono do komisariatu SC „Lipiny”. Placówki „Biały Szarlej” i „Maciejkowice” przekazano do nowo utworzonego komisariatu SC „Dąbrówka Wielka”^[3].

Organizacja komisariatu w 1922^[1]

• komenda − Królewska Huta
• placówka Straży Celnej „Biały Szarlej”^[b]
• placówka Straży Celnej „Maciejkowice”^[c]
• placówka Straży Celnej „Łagiewniki”
• placówka Straży Celnej „Chropaczów”

Kierownicy komisariatu SC

Z dniem 15 stycznia 1928 roku w ramach Inspektoratu SC w Piaśnikach^[d], powołany został komisariat Straży Celnej „Dąbrówka Wielka”. Przejął on z rozwiązywanego komisariatu „Łagiewniki” placówki: „Biały Szarlej” i „Maciejkowice”. Z komisariatu SC Tarnowskie Góry przejął placówki: „Buchacz” i „Szarlej”^[3]. W wyniku kolejnych reorganizacji, placówki „Biały Szarlej” i „Maciejkowice” połączono w jedną z miejscem postoju w Brzezinach Śląskich. Przy komisariacie sformowano też odwód – przyszłą placówkę II linii^[4]. Poza tym w urzędach celnych: Bytom Dworzec Główny, Bytom Stadtwald, Karf, Wiktor, Buchacz, Szarlej, Samulelsgluck, i Brzeziny utworzono placówki pomocnicze^[e]. W lutym siedzibę komisariatu i placówkę II linii przeniesiono do Kamienia^[4].

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[5]. Do 1928 w Dąbrówce funkcjonował komisariat Straży Celnej „Dąbrówka Wielka”^[6]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Kamień” do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta” i określił jego strukturę organizacyjną^[7]. Rozkazem nr 10 z 5 listopada 1929 roku w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i potwierdził strukturę komisariatu^[8]. Rozkazem nr 1 z 25 lutego 1932 roku w sprawach organizacyjnych komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówka II linii „Będzin”^[9][f]. Rozkazem nr 2 z 24 sierpnia 1933 roku w sprawach zmian etatowych, przydziałów oraz utworzenia placówek', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł siedzibę komisariatu i placówkę II linii z Kamienia do Szarleja^[10]. Tym samym rozkazem utworzył placówkę I linii „Brzozowice”^[11]. Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 roku w sprawach [...] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł siedzibę placówki „Buchacz” do Rojcy^[12].^[13] Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, Komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zmienił nazwę komisariatu na „Piekary Ślaskie”^[14].

W dniu 1 września 1929 roku przeniesiono biura komisariatu do budynku gminnego przy ulicy Głównej 159^[15]. 1 maja 1933 lokal komisariatu i placówkę II linii przeniesiono do Szarleja ul. Piekarska 34^[16]. Długość ochranianego odcinka granicy państwowej wynosiła 12 650 metrów^[15].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Tarnowskie Góry” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Lipiny” − 1928 i 1929

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[7] i w listopadzie 1929^[21]:

• 1/15 komenda − Kamień
• placówka Straży Granicznej I linii „Buchacz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szarlej” → w 1936 przemianowana na „Piekary Śląskie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzeziny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kamień” → w 1933 przeniesiona do Szarleja → w 1936 przemianowana na „Piekary Śląskie”

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• ZbigniewZ. Gulczyński ZbigniewZ., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Piekary Ślaskie” z lat 1921–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/563)
• Wykazy imienne oficerów, szeregowych i pracowników cywilnych Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/159.)