Komisariat Straży Granicznej „Sośnie”

Komisariat Straży Granicznej „Sośnie” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Konradów”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Ostrów”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Sośnie”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Konradów”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Sośnie” do Inspektoratu Granicznego nr 12 „Ostrów” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie zmian dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego zmieniał organizację komisariatu i ustalał zasięg placówek^[9]. Rozkazem komendanta Straży Granicznej z 10 lipca w sprawach organizacyjnych w ramach komisariatu przeniesiono placówkę Straży Granicznej „Żabnik” do m. Bogdaj. Tym samym rozkazem utworzono nową placówkę w m. Starża, a placówkę Katy Śląskie przeniesiono do podkomisariatu „Kobyla Góra”^[10]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu^[11]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Grabów”^[12].

Oficerowie komisariatu uzbrojeni byli w pistolety i szable, szeregowi w kbk Mosin wz. 91/98. Kierownicy placówek, przewodnik psa i wywiadowcy posiadali dodatkowo pistolety czeskie kal.9 mm. Kierownik komisariatu i zastępca posiadali konie do swojej dyspozycji. Na stanie komisariatu znajdował się jeden rower. Szeregowi do służby używali rowerów prywatnych^[13].

Ludność na terenie odpowiedzialności komisariatu w 70% była wyznania ewangelickiego i posługiwała się językiem niemieckim. Komendant posterunku oceniał, że odnosi się do organów państwa z rezerwą. Przemytnicy rekrutowali się z okolicznych wiosek. Przemycali zazwyczaj sacharynę, części rowerowe i pomarańcza. W ciągu roku 1932 komisariat zatrzymał około 150 osób. Przemycali oni towar na sumę 11 185,65 zł^[14]. W 1934 przemyt w 1934 oszacowano na 2790,25 zł, zatrzymano 66 osób^[15].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Odolanów” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Słupia” – maj 1928
• komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Gola” – wrzesień 1928
• komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kobyla Góra” – styczeń 1930

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[8]:

• komenda – Sośnie
• placówka Straży Granicznej I linii „Konradów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dobrzec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Sośnie”

Organizacja komisariatu we wrześniu 1928^[8]:

• komenda – Sośnie
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabnik” → przeniesiona do Bograja
• placówka Straży Granicznej I linii „Konradów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dobrzec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kąty Śląskie” → przekazana do podkomisariatu „Kobyla Góra”
• placówka Straży Granicznej II linii „Sośnie”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[16]:

• 2/12 komenda – Sośnie
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogdaj”
• placówka Straży Granicznej I linii „Starza”
• placówka Straży Granicznej I linii „Konradów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dobrzec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Sośnie”
• placówka Straży Granicznej II linii „Ostrów”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Kronika Inspektoratu Granicznego „Ostrów” w latach 1932–1933 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.190/411.)
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)