Szyb sztolniowy nr 13 („Ewa”)Portal wylotu Głębokiej Sztolni Fryderyk w Ptakowicach
Wkrótce po rozpoczęciu działalności królewskiej kopalni rud „Fryderyk” w 1784 roku pojawiła się konieczność stworzenia nowego, bardziej wydajnego systemu odprowadzania wód z podziemi, który zastąpiłby istniejące kieraty konne. Podjęto decyzję o wybudowaniu nowej sztolni odwadniającej (zarzucając plany odbudowy istniejącej dawniej sztolni „Krakowskiej”) według projektu górmistrzów Thürnagela i Eislebena opracowanego w listopadzie, a zatwierdzonego w grudniu 1820 roku[1][2]. Budowę sztolni zaplanowano na 15 lat, a jej chodnik o długości niemal 4570 metrów miał osiągnąć istniejący już szyb „Adolph” na terenie stacji wodociągowej „Staszic”(inne języki)[2].
Sztolnię „Fryderyk” rozpoczęto drążyć 21 kwietnia 1821 roku[2] w Ptakowicach, gdzie początkowo zbudowano kanał odprowadzający wody, zwany roznosem (niem. Rösche lub Tagerösche) oraz wylot, zwany oknem (niem. Mundloch) ujęty w ozdobny klasycystyczny portal z piaskowca, na którego tympanonie umieszczono metalową tablicę z inskrypcją TIEFE / FRIEDRICH-STOLLN (niezachowana do czasów współczesnych) oraz wyryto rok rozpoczęcia budowy i godło górnicze. Powstał również pierwszy murowany odcinek chodnika głównego[1]. Chodnik o długości 4568 m drążono jednocześnie z 14 przodków udostępnionych wykopanymi w linii przebiegu sztolni szybikami, zwanymi świetlnikami[3], inaczej świetlikami (niem. Lichtlöcher, Lichtschächte). Dla celów wentylacji przodków zgłębiono wzdłuż trasy sztolni 25 szybików, zaś istniejący szyb „Adolph” pogłębiono. Dwa nowe szyby były pomocnicze i służyły do transportu materiałów oraz wydobycia urobionej w chodniku skały, na dwóch kolejnych zainstalowano maszyny parowe o średnicach cylindrów 40 cali (zainstalowana na stałe obok szybu „Adolph”, na terenie obecnej stacji wodociągowej „Staszic”) i 24 cale (działała m.in. w szybie „Pokój” koło hałdy popłuczkowej)[2]. Jedynie trzem szybom nadano nazwy. Były to szyby: „Glückhilf” (pol. „Pomoc Szczęściu”), „Zwischen” (pol. „Pośredni”) i „Kummer” (pol. „Zmartwienie”). Ujście części podziemnej ujęto wspomnianą bramą, murowaną z bloków piaskowca[2][4], zaś obecnie jej roznos po 889 metrach łączy się z rzeką Dramą[1][2]. Od północy, równolegle do roznosu i płynącej na południe od niego Dramy wykopano na granicy Ptakowic i Zbrosławic rów odwadniający (niem. Fluthgraben), zabezpieczający roznos przed napływem wód gruntowych z pól i tym samym podniesieniem się poziomu wody w sztolni. Rów ten (częściowo zachowany) i roznos łączyły się w jednym punkcie z Dramą w odległości 86 m na zachód od mostu drogi Wilkowice-Ptakowice (ob. ul. Reptowska)[5].
Drążenie chodnika postępowało w tempie 3-4 metrów na tydzień[2]. Ostatecznie sztolnię oddano do użytku 15 lipca 1834 roku. Uroczystości odbyły się u jej wylotu, a także w pobliżu szybu „Adolph” (obecnie „Staszic”) i były połączone z jubileuszem 50-lecia kopalni „Fryderyk”[6].
Znaczenie turystyczne
Oddana do użytku w 2020 roku baza turystyczna przy szybie „Sylwester”
Trasa turystyczna przebiega pomiędzy szybami „Ewa” (szyb sztolniowy nr 13 Sztolni Głębokiej „Fryderyk”; głębokość 20 m) i „Sylwester” (szyb sztolniowy nr 17; głębokość 30 m)[7][9][10]. Podczas wycieczki, która odbywa się łodziami, można obserwować niewielkie, tworzące się współcześnie stalaktyty i oryginalne partie chodnika sztolniowego wykutego w skale dolomitowej.
Zwiedzanie obiektu rozpoczyna się od zejścia krętymi schodami do podziemnej przystani znajdującej się w szybach „Ewa” lub „Sylwester” (ruch wahadłowy). Kilkadziesiąt metrów pod ziemią turyści wsiadają do łodzi i przy świetle lamp przepływają odcinek 600 m – do 2018 roku najdłuższy w Polsce podziemny przepływ łodziami[11]. Przewodnik odpychając łódki od ociosów, opowiada o historii tarnogórskiego górnictwa. Na skutek zmiennego profilu terenu, sztolnia usytuowana jest na głębokości 20–30 m[7]. Szerokość sztolni waha się od 1,2 do 2,5 m, wysokość dochodzi do 4 m, a głębokość wody wynosi od 0,7 do 1 m[7].
Podczas 11. edycji Industriady, która odbyła się 26 września 2020 roku, oddano do użytku nowo wybudowaną bazę turystyczną – obiekt według projektu Waldemara Musioła, dwukondygnacyjny, z tarasem widokowym na dolinę rzeki Dramy, mieszczący centrum obsługi turysty, sklep z pamiątkami, salę edukacyjną i toalety, położony bezpośrednio przy szybie „Sylwester”, do którego nawiązuje stylem i materiałami wykorzystanymi do budowy[12][13].
↑ abcTadeusz B.T.B.HadaśTadeusz B.T.B., Przyroda i jej przemiany w Dziejach Tarnowskich Gór. Środowisko geograficzno-przyrodnicze – stosunki wodne i ich przeobrażenia, [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 721, ISBN 83-911508-3-6.
↑FeliksF.PiestrakFeliksF., Niemiecko-polski słownik górniczy, wyd. 2 przejrzane i pomnożone, Katowice: Katowicka Dostawa Szkolna „Kados”, 1924, s. 238.
↑Kandzia Marek: Dzień dzisiejszy sztolni „Czarnego Pstrąga”, w: „Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej 2002”, t. II, wyd. Polska Akademia Nauk i Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2002, s. 783788, ISBN 83-87854-34-4.
↑JózefJ.MosznyJózefJ., Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie gospodarcze – górnictwo rudne, [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 175, ISBN 83-911508-3-6.
