|
Złotoryja
Złotoryja (łac. Aureus Mons[2], niem. Goldberg) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, siedziba powiatu złotoryjskiego, nad rzeką Kaczawą. Według danych GUS z dnia 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 14 337 mieszkańców[1] (300. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1245,6 osób/km² (13. miejsce w województwie). W średniowieczu ośrodek wydobycia złota, później bazaltu, a w okolicznych miejscowościach (do połowy XX wieku) miedzi, później – bazaltu. Ponadto przemysł włókienniczy i papierniczy. Położenie Złotoryja położona jest na Pogórzu Kaczawskim, w dolinie Kaczawy oraz na otaczających ją wzgórzach, w miejscu, gdzie rzeka wypływa na Równinę Chojnowską. Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 11,51 km², w tym: użytki rolne: 60%, użytki leśne: 6%[3]. Miasto stanowi 2% powierzchni powiatu złotoryjskiego. Złotoryja historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa legnickiego. W Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020 gmina miejska zaliczona została do Legnicko-Głogowskiego Obszaru Funkcjonalnego[4]. Toponimia W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Goldberga[5]. Pod tą samą nazwą miasto wspomniane jest w polskojęzycznym dokumencie z 1750[6]. Polską nazwę Złotoryi oraz niemiecką Goldberg w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[7]. W polskim źródle z 1895 r. podano polskie nazwy Złota góra oraz Złotoryja[8]. Na polskiej mapie wojskowej z 1935 r. przy oznaczeniu miasta podano polski egzonim Złota Góra[9]; nazwy tej używano również w 1945 r.[10] Nazwę Złotoryja ustalono urzędowo w 1946 r.[11] Historia
Tę sekcję należy dopracować
Od VIII do X wieku w okolicach dzisiejszej Złotoryi zamieszkiwali Trzebowianie. Pod koniec XII wieku osiedlili się tu niemieccy górnicy, by wydobywać złoto, od którego Złotoryja wzięła swe wszystkie nazwy: Aurum – łac. złoto, Goldberg – niem. Złota Góra. Prawa miejskie osadzie nadał w roku 1211 książę Henryk I Brodaty (stało się to na zamku w sąsiedniej Rokitnicy), osadzając tu niemieckich kolonistów. Jest to najstarsza udokumentowana lokacja na ziemiach polskich na prawie magdeburskim, co pod względem prawnym czyni Złotoryję najstarszym miastem Polski[12].  Kilkuset górników ze Złotoryi wzięło udział w 1241 w bitwie z Mongołami pod Legnicą[12], większość z nich zginęła w walce. W 1290 miasto otrzymało prawo mili, było także ośrodkiem handlu soli i sukna[12]. W 1328 Złotoryja wraz z resztą księstwa legnickiego stała się lennem Czech. Najazdy husytów w latach 1427, 1428 i 1431 spowodowały konieczność zbudowania murów obronnych[12], których znaczne fragmenty wraz z Basztą Kowalską zachowały się do dzisiaj. W 1456 miał miejsce bunt plebejski, który zakończył się zgładzeniem burmistrza. Na pierwszej mapie Europy z 1467 r. Mikołaj z Kuzy na obszarze Śląska oprócz Wrocławia zaznaczył tylko Złotoryję. W 1497 w mieście panowała epidemia. Hieronymus Gürtler (Aurimontanus) założył szkołę miejską w 1504 r. Pierwsze protestanckie kazanie wygłoszono w Złotoryi w 1522 r. w kościele mariackim. W mieście kilka lat później na bazie szkoły Aurimontanusa powstało gimnazjum łacińskie, którego okres świetności przypada na rektorat Valentina Trozendorfa[12]. Renoma szkoły była tak wielka, że książę Fryderyk II rozważał jej przekształcenie w uniwersytet. Śmierć księcia i pożar miasta w 1554 roku przerwały te plany. XVI wiek to okres rozwoju gospodarczego Złotoryi. Powstał tu m.in. browar. Złotoryja wraz z księstwem legnickim przeszła pod zwierzchnią władzę Habsburgów w roku 1526. Rok 1608 przyniósł miastu powódź, w której zginęło ok. 50 złotoryjan, w roku 1613 pożar zniszczył 571 domów. Miasta nie ominęła także wojna trzydziestoletnia. Wskutek tych wydarzeń w XVII wieku miasto straciło na znaczeniu. W 1675, po śmierci ostatniego władcy z dynastii Piastów, Jerzego Wilhelma, przeszła pod bezpośrednie panowanie Habsburgów. W roku 1742 Złotoryja wraz z większością Śląska po trzech wojnach śląskich z Austrią została zdobyta przez Prusy. 23 sierpnia 1813 bitwa o miasto pomiędzy wojskami Napoleona a oddziałami prusko-rosyjskimi. 26 sierpnia 1813 cofająca się napoleońska Armia Bobru marszałka Macdonalda przegrała niedaleko Złotoryi bitwę z wojskami pruskimi, dowodzonymi przez feldmarszałka Gebharda von Blüchera. W 1820 rozebrano mury miejskie co ułatwiło rozwój przestrzenny miasta[13]. Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku zbudowano linie kolejowe:
Pierwszy telegraf pojawił się w Złotoryi w 1862, pierwszy telefon podłączono w 1900. .jpg) W latach dwudziestych XX wieku próbowano ponownie wydobywać złoto w okolicach Złotoryi, lecz bez powodzenia. 5 marca 1933 w wyborach do Reichstagu w okręgu złotoryjskim zwyciężyła Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza, zdobywając 25% głosów przy 90% frekwencji. 13 lutego 1945 Złotoryję zajęły wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego[12] pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa; miasto stało się częścią Polski. Do roku 1949 dotychczasowi mieszkańcy miasta zostali wysiedleni do Niemiec, większość z nich trafia do Solingen w Nadrenii Północnej-Westfalii. W maju 1945 roku utworzono w Złotoryi Obwód 31, w którego skład weszły miasta Chojnów, Świerzawa i Złotoryja oraz 6 gmin: Krzywa, Nowy Kościół, Pielgrzymka, Rząśnik, Strupice i Zagrodno. 4 wrzenia 1946 roku decyzją wojewody powstało Starostwo Powiatowe Złotoryja[12]. W pobliskich Wilkowie i Nowym Kościele otwarto kopalnie rud miedzi (tzw. stare zagłębie), które jednakże zamknięto w latach siedemdziesiątych, z powodu odkrycia znacznie większych, choć uboższych złóż w okolicach Lubina. Powstały także inne zakłady przemysłowe – fabryka obuwia, kopalnie bazaltu, fabryka bombek choinkowych. .jpg) Zaczęły też działać placówki oświatowe: najpierw 22 września 1945 r. w budynku nr 13 przy obecnej ulicy Marii Konopnickiej rozpoczyna działalność szkoła, której pełna nazwa brzmi Publiczna Szkoła Powszechna, potem – od 13 listopada 1946 r. – szkoła zajmuje budynek przy placu Zwycięzców 7 (dziś Szkoła Podstawowa nr 1 ma adres: pl. Niepodległości 7). W 1947 roku rozpoczęła swoją działalność pierwsza szkoła średnia, jednak już po roku jej praca została przerwana. 7 lipca 1951 r. Ministerstwo Oświaty wydało zarządzenie o utworzeniu Państwowej Szkoły Ogólnokształcącej Stopnia Podstawowego i Licealnego w Złotoryi, a jej siedzibą stał się budynek wcześniej należący do Szkoły Podstawowej. Ostatecznie 1 września 1954 r. szkoła otrzymała odbudowany po zniszczeniach wojennych obiekt, który już przed wojną służył oświacie (ufundowany przez małżeństwo Schwabe-Priesemuth w 1877 r.) Obecnie placówka funkcjonuje jako Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Złotoryi. W 1993 roku założone zostało Polskie Bractwo Kopaczy Złota, nawiązujące do tradycji dawnych górników ze Złotoryi, które corocznie od 1994 roku organizuje w mieście Mistrzostwa Polski w Płukaniu Złota[12], a w 2000 i 2011 – mistrzostwa świata[14][15]. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych rozpoczęto odrestaurowanie starówki, mocno zaniedbanej w okresie PRL. Remont zakończył się pod koniec pierwszego dziesięciolecia XXI wieku. W 2016 w trakcie badań archeologicznych na Górze Mieszczańskiej odsłonięto pozostałości szubienicy z XVI wieku[16]. Zabytki  Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[17]:
inne zabytki:
Turystyka Lista atrakcji turystycznych:
Demografia
Nagły wzrost liczby mieszkańców w latach 50. XX wieku spowodowany był uruchomieniem zakładów górniczych, w których eksploatowano rudę miedzi. Największą liczbę mieszkańców zanotowano w roku 1995 – ok. 17 500 mieszkańców. Autorzy monografii o historii Złotoryi szacowali (1996 rok), że w 2000 roku liczba mieszkańców przekroczy 25000. Jak się okazało później miasto nigdy nie przekroczyło liczby 18 000 mieszkańców. Pod koniec 2013 roku zanotowano w Złotoryi mniej niż 16 000 mieszkańców. Mimo ogólnego spadku ludności w ciągu ostatnich 12 lat wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Za jedną z głównych przyczyn niekorzystnej tendencji demograficznej uważa się wysoki poziom bezrobocia charakteryzujący gminę miejską. Dane z 31 grudnia 2013[26]:
Piramida wieku mieszkańców Złotoryi w 2014 roku.
Ludzie związani ze ZłotoryjąGospodarkaMiasto znajduje się w podstrefie Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Złotoryjska podstrefa zatrudnia 378 osób (stan na dzień 31.12.2016)[27]. Zadłużenie Gminy Miejskiej Złotoryja na dzień 30.06.2017 r. wyniosło 23 370 041,17 zł[28]. Na terenie miasta od 1946 roku istniały Złotoryjskie Zakłady Obuwia[29]. W 1998 roku ZZO ogłosiły upadłość[29], a w ich miejsce, kontynuując tradycję, powstała firma RenBut Sp. z o.o., która jest jednym z czołowych polskich producentów obuwia dziecięcego i młodzieżowego. W 2016 firma zatrudniała ponad 150 osób[30], co czyniło ją jedną z największych w Złotoryi. TransportTransport drogowyMiasto przecina szereg dróg wojewódzkich:
Transport kolejowyIstnieje także linia kolejowa – wykorzystywana w ruchu towarowym:
Na jednej linii kolejowej, która została już rozebrana planuje się aktualnie budowę ścieżek rowerowych:
W okolicy Złotoryi znajdują się liczne zakłady zajmujące się wydobyciem surowców mineralnych. W transporcie wykorzystywane są linie:
Transport publiczny.jpg) W Złotoryi istnieje przystanek dworcowy PKS (przy ul. Krótkiej) obsługujący połączenie Sudetów z Morzem Bałtyckim i inne połączenia krajowe, wojewódzkie i lokalne. Z przystanku korzystają przewoźnicy dawnej Państwowej Komunikacji Samochodowej Prywatni przewoźnicy drogowi świadczą usługi na trasach Złotoryja – Legnica (dawna linia 22 MPK Legnica), Złotoryja - Jawor – Wrocław (BESKID) i Wojcieszów – Wrocław oraz na innych trasach. W mieście funkcjonowała placówka terenowa przedsiębiorstwa PKS „Trans-Pol”. Działalność przewoźnika była dotowana przez miasto w formie finansowania przewozów szkolnych, dofinansowania połączeń do Legnicy (w latach 2009–2015) i zamawiania przewozów w komunikacji miejskiej (od 2018 roku). LądowiskoOkoło 18 km na południowy wschód od miasta zlokalizowane jest lądowisko Złotoryja-Baryt. Sport[potrzebny przypis]
Miasto jest także organizatorem Mistrzostw Polski w Płukaniu Złota, organizowało również trzy razy mistrzostwa świata w tej dyscyplinie (2000, 2011, 2022). Kultywowaniem tradycji związanych ze złotem zajmuje się Polskie Bractwo Kopaczy Złota. W strukturach Stowarzyszenia AsklepioS przy Spółdzielni Mieszkaniowej „Agat” działa sekcja Ju Jitsu Kazan. Asklepios jest organizatorem licznych turniejów Ju Jitsu o zasięgu regionalnym oraz imprez ogólnokrajowych sztuk i sportów walki. Ze Złotoryi wywodzi się artystyczno-akrobatyczna grupa „Ocelot”. Obiekty sportowe w Złotoryi
Wspólnoty wyznaniowe W czerwcu 2014 do Złotoryi powrócili franciszkanie obejmując opieką kościół pw. św. Jadwigi, klasztor, jak również kościół św. Mikołaja na cmentarzu[37].
Współpraca międzynarodowa Miasta i gminy partnerskie[39]: Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
