Jako kawaleria dywizyjna w skład dywizji weszły połączone szwadrony kawalerii KOP „Stołpce” i „Kleck”[2].
Walki w kampanii wrześniowej
38 DP (rez.) początkowo przeznaczona była do GO „Tarnów”, której wojska miały wesprzeć działania Armii „Kraków” i Armii „Karpaty”. Sama dywizja miała być sformowana na dzień 9 września. Ostatecznie – po skoncentrowaniu się w rejonie Niżankowic – przekazana została do Armii „Karpaty”. 10 września otrzymała rozkaz przejścia do rejonu Medyki[3][4], z wyjątkiem 96 pp, który najpierw miał pozostać w Niżankowicach, a następnie przejść do Pikulic. 11 września w czasie marszu do Medyki dywizja miała zostać zawrócona na Dobromil, jednakże jej dowódca, wobec trudności zawrócenia kolumn na polnych drogach, postanowił dojść do Medyki, a drogę powrotną przebyć kolejnej nocy (12/13 IX). 12 września o 17:00 idąca na południe dywizja po raz kolejny otrzymała rozkaz zmiany kierunku marszu, tym razem na Mościska, gdzie stała się częścią zgrupowania gen. Kazimierza Sosnkowskiego[5]. Pod jego dowództwem 38 DP skierowała się na Lwów, po drodze zdobywając Sądową Wisznię i wyrzucając z niej oddziały niemieckiej 2 Dywizji Górskiej. Następnie kontynuowała odwrót na Lwów przez lasy janowskie (bitwa pod Jaworowem). 17 września skoncentrowała się w Janowie, gdzie zostało okrążone całe zgrupowanie. Przez cały dzień broniła się przed niemieckimi atakami pod Janowem i Wereszczycą. Janów przechodził z rąk do rąk, a wieczorem dywizja wycofała się do Brzuchowic. Tu odtworzono z resztek dywizji dwu-batalionowy 96 pp. Do Lwowa 19 września dotarli tylko nieliczni. Dywizja przestała istnieć wykrwawiona do końca.
Organizacja wojenna i obsada personalna 38 DP (rez.) we wrześniu 1939
Planowana organizacja wojenna 38 DP[9]
Nie zdołano przygotować mobilizacji kompanii saperów, samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej, kompanii kolarzy, parku intendentury i plutonu parkowego uzbrojenia oraz kompletu jednostek służby zdrowia z wyjątkiem kompanii sanitarnej.
Mobilizacja pododdziałów taborów została zlecona kadrze 6 dywizjonu taborów w Jaworowie, a mobilizacja kompletu jednostek łączności została powierzona kompanii łączności KOP „Snów”.
Szwadron kawalerii dywizyjnej został zorganizowany w oparciu o szwadrony kawalerii KOP „Kleck” i „Stołpce”.
Dowództwo 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej (Brygada KOP „Polesie”)
Jednostki przydzielone
W dniach 7–9 września 1939 roku do rejonów wyładowania dywizji w Dobromilu, a następnie w Niżankowicach nie dotarły 52 i 62 dywizjony artylerii lekkiej, kompania sanitarna i znaczna część taborów. W związku z powyższym dywizji zostały podporządkowane samodzielne dotąd pododdziały[13]:
kompania karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B nr 64 sformowana we Lwowie przez 40 pp, dowodzona przez kpt. rez. Józefa Wolframa
szpital polowy nr 51 – mjr lek. dr Stefan Łubkowski[b] zmobilizowany przez 6 Szpital Okręgowy we Lwowie[c].
15 września 1939 roku szef sanitarny GO „Południowej”, mjr dr Ignacy Chrzanowski polecił komendantowi szpitala polowego nr 603 zdeponować posiadany materiał sanitarny w szpitalu polowym nr 602 w Sądowej Wiszni, ze zwolnionych wozów utworzyć kompanię sanitarną konną dla szefa sanitarnego 38 DP w folwarku Dmytrowice, z personelu szeregowych utworzyć patrole sanitarne dla kompanii sanitarnej konnej, a pozostały personel (płatnik, oficer gospodarczy i aptekarz) wcielić do kompanii sanitarnej konnej. W myśl rozkazu majora Chrzanowskiego zaimprowizowana kompania sanitarna konna pełniła funkcję kompanii sanitarnej 38 DP[15].
Uwagi
↑W nawiasach podano stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.
↑Ppłk lek. dr Stefan Łubkowski ur. 10 listopada 1894 w Mościskach, w Galicji, w rodzinie Władysława. W 1913 złożył maturę w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłej armii austro-węgierskiej w stopniu podporucznika sanitarnego. Do mobilizacji był kierownikiem pracowni dentystycznej 6 Szpitala Okręgowego we Lwowie. Zmarł 7 sierpnia 1946. Został pochowany na cmentarzu Wrexham[14].
↑Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. s. 136, 236, 261 i 271. Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ... s. CXL-CXLI twierdzą, że z wyjątkiem kompanii sanitarnej nie zdążono przygotować mobilizacji żadnego z pododdziału służby zdrowia 38 DP. Z prac wymienionych autorów oraz Piotra Zarzyckiego, Plan mobilizacyjny „W”... wynika, że pododdziały służby zdrowia mobilizowane przez 6 Szpital Okręgowy nosiły numery zaczynające się od cyfry sześć. Prawdopodobnie chodzi o Szpital Polowy nr 61 sformowany ósmego dnia mobilizacji (7 września) w mobilizacji powszechnej, w Przemyślu, przez 10 Szpital Okręgowy.
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN0043-7182.
Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010, ISBN 978-83-86100-83-5
