6 czerwca 1919 Dowództwo Główne Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim wydało rozkaz o sformowaniu 3 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, w składzie:
dowództwo
dowódca – gen. ppor. Wincenty Odyniec do 24 VI 1920
Pułki 69 i 70 powstały w trakcie walk na froncie południowym powstania, a 68 pułk Piechoty Wielkopolskiej z poznańskich oddziałów 1 pułku rezerwowego.
1 lutego 1920 po zjednoczeniu Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 17 Dywizję Piechoty Wielkopolskiej. Pułki strzelców wchodzące w skład dywizji przemianowane zostały odpowiednio na: 67, 68, 69 i 70 pułki Piechoty Wielkopolskiej[4]. Brygady piechoty otrzymały rzymską numerację: XXXIII i XXXIV.
17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w latach 1921-1939
17 DP w 1938
Sztab dywizji stacjonował w Gnieźnie[5]. W 1921 wydzielono z dywizji 67 pułk Piechoty Wielkopolskiej.
Późnym wieczorem 12 września gen. Knoll-Kownacki wydał swoim wojskom rozkaz odwrotu na północny brzeg Bzury. Oddziały grupy rozpoczęły przegrupowanie na linii Łęczyca – Sierpów. Dowódca 17 DP płk Mozdyniewicz postanowił wykonać przemarsz 17 DP w dwóch kolumnach[7]:
kolumna zachodnia w składzie: 68 pp bez III batalionu, 69 pp bez I batalionu, 5 batalion ckm, 17 pal bez 1 i 3 dywizjonu, 17 dac, 17 bateria artylerii plot., po osi: Modlna – Małachowice – Skotniki – dwór Karsznice – Sługi – dwór Czarne Pole – dwór Ktery,
1 batalion 69 pp miał odejść wraz z 56 pp na przeprawę w rejonie Zagaja.
W myśl wcześniejszych rozkazów w poprzek osi ruchu 17 DP, maszerowały tabory 25 DP i grupy kawalerii. Dzięki ogromnemu wysiłkowi organizacyjnemu udało się przerzucić dywizję na północny brzeg Bzury.
W południe dywizja ugrupowana była następująco[7]:
68 pp z 5 batalionem ckm, II/17 pal oraz 8 bs organizowały tymczasową obronę wzdłuż Bzury od dworu Ktery do dworu Siemienice
69 pp, 17 dac i III/17 pal rozmieszczone były w Strzegocinie,
Rozkazem dowódcy GO gen. Knolla-Kownackiego z 13 września 17 DP otrzymała zadanie[8]:
zorganizować częścią sił obronę Bzury w granicach: granica zachodnia, jak wschodnia granica grupy kawalerii, tj. Gledzianówek–Strzegocin–Wierzyki, granica wschodnia folwark Gosławice–Garbów–Stradzew, luzując tym samym oddziały 14 DP znajdujące się na przeprawach w rejonie Młogoszyna i Orłowa,
stworzyć rygiel obronny na rzece Ochni,
trzymać w rejonie Szewc silny odwód gotowy do przeciwnatarć.
W ciągu dnia większość oddziałów dywizji odpoczywała, uzupełniała straty. W południe zlikwidowano przedmoście na prawym brzegu Bzury, a II i III/68 pp odeszły za rzekę. Pozostawiono jedynie kawalerię dywizyjną. Jeden z podjazdów kawaleryjskich skierowany na Piątek Niemcy rozbili. Przed wieczorem płk Mozdyniewicz wydał rozkaz operacyjny. W jego wyniku 70 pp wraz z przydzielonymi siłami do godz. 600 14 września zluzował oddziały 14 DP na odcinku Młogoszyn – Orłów, 68 pp obsadził przeprawę w Siemienicach, zamknął przeprawę w Kterach i zorganizował obronę na Ochni od Krzyżanowa do Jagniątek. 69 pp rozlokował się w Szewcach jako odwód. 17 dac zajął stanowiska w rejonie Mateuszew – Waliszew w gotowości do wsparcia obrony na Bzurze, przede wszystkim odcinka 70 pp[9].
14 września dowództwo 17 DP znajdowało się w Szewcach Nagórnych. Po południu wydano rozkazy do przyjęcia ugrupowania przeciwpancernego. Odwodowy 69 pp maszerował przez Bąków i wieczorem rozlokował się w rejonie Rząśna, a 17 dac przeszedł do Pleckiej Dąbrowy. Dowództwo 17 DP przegrupowało się w Wiskienicy. Oddziały broniące linii Bzury do południa nie miały styczności z nieprzyjacielem. Dopiero po południu czołowe pododdziały niemieckiej 17 DP podeszły pod przeprawę w Kterach. Przeprawy bronił 5 batalion ckm (bez kompanii strzeleckiej i 1 kompanii ckm) wsparty II dywizjonem 17 pal. Na pozostałych odcinkach nawiązano od 16.00 jedynie kontakt z niemieckimi patrolami. O tej samej porze z grupy operacyjnej nadszedł rozkaz dalszego marszu na wschód, do Karsznic. Nad Bzurą miał pozostać oddział wydzielony „Szewce” pod dowództwem płk. Smolarskiego w składzie: 70 pp, 8 bs, 5 batalion ckm, 72 kompania ckm na taczankach, I/17 pal i 7 bateria 3 dywizjonu 17 pal. Oddział podlegać miał bezpośrednio gen. Knollowi-Kownackiemu. Jego zadaniem była obrona przepraw przez Bzurę na odcinku Ktery – Orłów.
68 pp z pododdziałami wzmocnienia wyruszył o 20.00 z rejonu Szewce Nadolne i idąc przez Plecką Dąbrowę o świcie doszedł do Wiskienicy. III/68 pp, obsadzający dotąd przeprawę w Siemienicach pomaszerował przez Młogoszyn –Szewce – Stradzew – Plecką Dąbrowę docierając rano do Śleszyna. Tu zorganizował wymuszony postój, ponieważ żołnierze odmówili dalszego marszu. 69 pp wymaszerował z Rząśna i przez Łaźniki – Złaków Kościelny dotarł do Karsznic[10].
W czasie kiedy wojska maszerowały na wschód, dowódca oddziału wydzielonego „Szewce” zreorganizował obronę na Bzurze. Odpowiedzialność za obronę przeprawy w Kterach przejął prawdopodobnie 7 bs ze zgrupowania gen. Grzmota-Skotnickiego. W nocy na rozkaz dowódcy dywizji płk Smolarski odesłał dwie kompanie strzeleckie i dwie ckm[11].
15 września 68 pp, po krótkim odpoczynku w rejonie Wiskienic maszerował dalej osiągając w południe rejonu Czerniew–Towarzystwo. Kolejny rozkaz nakazywał marsz dywizji w rejon Zofiówka–Cypriany–Ćmiszew–Rybno. Marsz miał się rozpocząć o godz. 17:30. Pierwsza wyruszyła kawaleria dywizyjna. Główne siły 17 DP ruszyły o zmroku. 68 pp maszerował dwiema kolumnami po osi Kiernozia–Wejsce–Konstantynów–Rybno. 69 pp szedł w jednej kolumnie do rejonu Cypriany—Ćmiszew. Dowództwo 17 DP przeniosło się z Wiskienic do Rybna[12].
Ordre de Bataille i obsada personalna 17 DP w kampanii wrześniowej
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[20].
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918 – 1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
