W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19 i 29 DP. Ponadto w kraju sformowano 20 Dywizję Piechoty. Oddziały dla niej wywodziły się również z obu dywizji litewsko-białoruskich. Były to: 78 (słucki) pp i 79 (białostocki) pp z 2 DLB oraz 80 (nowogródzki) pp z 1 DLB.
W okresie międzywojennym dowództwo 20 DP stacjonowało w Słonimiu. W jej skład w 1923 wchodziły: 78 pp, 79 pp i 80 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Modlin”. Broniła ufortyfikowanych pozycji nadgranicznych pod Mławą i Rzęgnowem. Opuściwszy je, o świcie 4 września została rozbita i zdezorganizowana przez lotnictwo wroga. Odtworzona w Modlinie, walczyła nad Bugo-Narwią. 15 września wycofała się na Pragę i broniła stolicy od północnego wschodu[3].
20 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. dypl. Wilhelma Andrzeja Lawicza-Liszki wchodziła w skład Armii „Modlin”[5]. Tuż przed wybuchem wojny obsadziła linię umocnień biegnących przez północne stoki wzgórz na północ od Mławy. Na wschód od pozycji mławskiej biegła pozycja rzęgnowska oddzielona od mławskiej błotami „Niemyje”. Podstawę umocnień stanowiły dwie linie betonowych schronów bojowych przeciw piechocie i czołgom. Do chwili wybuchu wojny budowa pozycji nie została ukończona; najsłabiej przygotowana była druga linia umocnień.
W dniach 1–3 września 1939 r. dywizja broniła pozycji pod Mławą przed przeważającymi siłami niemieckiego I Korpusu Armijnego z 3 Armii w składzie: 11 DP i 61 DP oraz Dywizji Pancernej „Kempf”, nacierającymi z terenu Prus Wschodnich w kierunku na Warszawę (Patrz: bitwa pod Mławą). Pierwsze natarcia niemieckie 1 września zostały odparte mimo współdziałania piechoty z czołgami (strata ok. 25 czołgów). Nie mogąc zdobyć pozycji mławskiej od czoła, Niemcy wykonali w godzinach popołudniowych natarcie na pozycję pod Rzęgnowem; po dwugodzinnym przygotowaniu artyleryjskim przełamali ją i zaczęli wychodzić na tyły 20 DP. Próby ich zatrzymania kontratakiem 79 pp nie powiodły się, wobec czego dowództwo Armii „Modlin” nakazało zorganizowanie obrony wschodniego skrzydła 20 DP na odcinku Dębsk – stacja Nosarzewo oraz przygotowanie kontrataku odwodowej 8 DP w kierunku północno-wschodnim. Ponowne próby niemieckie ataków na Mławę od czoła, przy wsparciu czołgów i lotnictwa, przeprowadzone 2 września, Niemcy okupili dużymi stratami. Udało im się jedynie opanować Żaboklik i Górę Kamieńską bronione przez 79 pp.
Podobnymi rezultatami zakończyły się natarcia kolejnego dnia, mimo zbrodniczego pędzenia przed czołgami okolicznej ludności polskiej. Niemcy dokonali jedynie niewielkich włamań w rejonie Kołakowa i zdobyli kilka wysuniętych punktów oporu. Gdy główny, pancerny klin wojsk niemieckich, prący z północy w kierunku Warszawy, nie mogąc zgnieść oporu polskich oddziałów, utknął pod Mławą, ruszyło silne, oskrzydlające natarcie Niemców w kierunku Ostrołęki i Przasnysza. Między Baranowem i Opaleńcem, wspierane huraganowym ogniem artylerii, natarcie niemieckiej piechoty przełamało polskie linie obrony. Ukryte dotychczas w nadgranicznych lasach oddziały Wehrmachtu, przekroczyły rzekę Orzyc i ruszyły na południe.
Przewidywany kontratak 8 DP, na skutek częstego zmieniania rozkazów, nastąpił dopiero w godzinach popołudniowych 3 września w dwóch rozbieżnych kierunkach: na Przasnysz i na Grudusk; źle przygotowany i nieskoordynowany, wykonywany rozdrobnionymi siłami, przy zetknięciu z silniejszym nieprzyjacielem załamał się. Oddziały 8 DP zostały ogarnięte paniką, spotęgowaną działaniami niemieckich grup dywersyjnych i oddziałów pancernych na tyłach, rozpoczynając żywiołowy odwrót.
W takiej sytuacji wobec groźby całkowitego okrążenia i zniszczenia 20 DP na pozycji mławskiej, dowódca Armii „Modlin” wydał w nocy z 3 na 4 września spóźniony rozkaz opuszczenia linii obronnych i odwrotu na Warszawę. 4 września lotnictwo niemieckie rozbiło znaczną część sił 20 DP. Jednakże już po dniu względnego wypoczynku, za jaki można uznać intensywny marsz, zwarte oddziały dywizji odzyskały gotowość bojową i zupełnie dobre morale. Znacznie uszczuplone oddziały dywizji weszły w skład GO gen. Władysława Andersa, z którą wycofywały się na południe. 7 września dotarły dopiero do rejonu na zachód od Płocka.
Ostatecznie resztki dywizji walczyły w obronie Warszawy, zajmując pozycje na północnym odcinku obrony Pragi w celu zabezpieczenia kierunków od strony Tłuszcza, Radzymina, Nieporętu, Dębego i Modlina. W stolicy skapitulowały wraz z pozostałymi oddziałami polskimi 28 września. Za twardą obronę pozycji mławskiej 20 DP zyskała u Niemców zaszczytną nazwę „żelaznej dywizji”.
W Słonimiu, na terenie Okręgu Korpusu Nr IX sformowany został Ośrodek Zapasowy 20 DP pod dowództwem płk. art. Adama Eplera. Na początku drugiej dekady września 1939 na bazie ośrodka zorganizowane zostało Zgrupowanie „Kobryń”. 28 września 1939 Zgrupowanie „Kobryń” przemianowane zostało na 60 Dywizję Piechoty.
W Tarnowie, na terenie Okręgu Korpusu Nr V, tamtejsza kadra zapasowa piechoty sformowała pięć pododdziałów marszowych. Zadaniem tych pododdziałów było pokrycie strat osobowych poniesionych przez pułki 20 DP. Jednostki formowane były eksterytorialnie z uwagi na to, że na terenie OK IX nie było wystarczającej liczby rezerwistów, przede wszystkim narodowości polskiej.
batalion marszowy 78 pułku piechoty „Dąb” – por. Władysław Łotuszka
batalion marszowy 79 pułku piechoty „Klon” – NN
batalion marszowy 80 pułku piechoty „Jawor” – NN
uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 92
uzupełnienie marszowe samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 92
Wymienione wyżej oddziały podlegały dowódcom OK V i IX, i nie wchodziły w skład 20 DP.
↑Jan Skup (ur. 7 września 1908) na porucznika rezerwy został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1938 i 145. lokatą w korpusie oficerów piechoty[9]. Na stronie internetowej „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” figuruje jako podporucznik rezerwy 22 pułku piechoty, poległy we wrześniu 1939[8], lecz jest to informacja błędna, gdyż dotyczy ppor. piech. rez. Jana Skupa ur. 29 listopada 1904[10]. Porucznik Jan Skup (ur. 1908) zmarł 27 listopada 1988 i został pochowany na Starym cmentarzu komunalnym w Świebodzicach[11].
↑Alfred Józef Rycerz ur. 7 listopada 1897 w Księstwie Bukowiny. W czasie I wojny światowej walczył jako chorąży w szeregach c. k. Pułku Piechoty Nr 95. W marcu 1939 pełnił służbę w 79 pp w Słonimie na stanowisku dowódcy Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy 20 DP. W latach 1947–1959 był poddany kontroli operacyjnej jako były oficer WP i dyrektor kopalni magnezytu w Grochowej, podejrzany o niegospodarność oraz fałszowanie dokumentów dotyczących realizacji planów produkcyjnych. Zmarł 18 marca 1965 i został pochowany na cmentarzu Parafii Katedralnej św. Mikołaja w Bielsku-Białej. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi. 9 grudnia 1935 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu braku pracy niepodległościowej”[17][18][19]
↑Brak potwierdzenia, czy chodzi o por. art. rez. Jana Makowskiego s. Kazimierza, ur. 24 czerwca 1900 w Berlinie[21], czy też por. łącz. rez. Jana Kazimierza Makowskiego, dowódcę samodzielnego plutonu telefoniczno-kablowego nr 3, który 7 września 1939 został podporządkowany dowódcy 20 DP[22].
↑ppor. Antoni Lewkiewicz był dowódcą jednej z dywizyjnych kolumn taborowych[8].
↑Jan Kazimierz Makowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.2264 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-13].
↑Antoni Mateńko. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.3064 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-14].
↑Roman Domaszewicz. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.7311 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
↑Eugeniusz Orłowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.9684 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
↑Mieczysław Ługowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.5118 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
↑Aleksander Olszański. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.16054 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-22].
↑Jan Antoniewicz. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15587 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-15].
↑Tadeusz Ślączka. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.11745 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-16].
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.