7 Dywizja Piechoty (II RP)

Ten artykuł dotyczy 7 Dywizji Piechoty okresu II RP. Zobacz też: 7 Dywizja Piechoty – inne dywizje piechoty o numerze 7.

7 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	14 maja 1919[1]
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	gen. ppor. Adam Mokrzecki
Ostatni	gen. bryg. Janusz Gąsiorowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Horbulewem (15 VI 1920) bitwa pod Łopatyczami (28 VI 1920) bitwa pod Dorohuskiem (6-8 VIII 1920) bitwa pod Chełmem (11-18 VIII 1920) bitwa pod Dubienką (14-31 VIII1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Częstochowa[2]
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	3 Armia Armia Kraków
Skład	25 pułk piechoty 27 pułk piechoty 74 pułk piechoty 7 pułk artylerii lekkiej
Multimedia w Wikimedia Commons

7 Dywizja Piechoty (7 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego okresu II Rzeczypospolitej.

Dywizja została sformowana na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 8078/I z 9 maja 1919^[3]. W okresie międzywojennym dowództwo 7 DP stacjonowało w Częstochowie. W jej skład w 1923 wchodziły: 25 pp, 27 pp i 74 pułk piechoty^[4].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Kraków”. Od 1 września broniła rejonu Częstochowy; 3 września została okrążona i zniszczona w rejonie Złotego Potoku i Janowa. Część 25. i 27 pułku piechoty walczyła pod Rudą Maleniecką i Szydłowcem. Batalion 74 pułku piechoty został rozbity pod Ciepielowem^[5].

14 maja 1919 w rejonie Częstochowy rozpoczęto formowanie 7 Dywizji Piechoty w składzie:

• dowództwo 7 Dywizji Piechoty
• dowództwo XIII Brygady Piechoty z plutonem łączności
  • 25 pułk piechoty
  • 26 pułk piechoty
• dowództwo XIV Brygady Piechoty z plutonem łączności
  • dowódca brygady - płk Edward Pogorzelski
  • 11 pułk piechoty
  • 27 pułk piechoty
• dowództwo VII Brygady Artylerii z oddziałem telefonicznym
  • 7 pułk artylerii polowej
  • 7 pułk artylerii ciężkiej (przeformowany na 7 dywizjon artylerii ciężkiej)
• 7 kompania telegraficzna
• tabory
• zakłady

Po zakończeniu wojny z bolszewikami dywizja przeszła na „stopę pokojową”. Rozformowano brygady piechoty i brygadę artylerii oraz dywizyjne pododdziały broni i służb. Ze składu dywizji wyłączono 11 pułk piechoty i podporządkowano go dowódcy 23 Dywizji Piechoty.

W sierpniu 1921 kompania telegraficzna została włączona do 5 pułku łączności jako 3 kompania. 16 października tego roku 7 dywizjon artylerii ciężkiej wraz z baterią zapasową został włączony do 4 pułku artylerii ciężkiej.

7 DP była rozlokowana na terenie Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi. Dowództwo i poszczególne jednostki stacjonowały w garnizonach:

• dowództwo 7 DP w Częstochowie^[7]
  • Komenda Rejonu Przysposobienia Wojskowego Konnego w Częstochowie
• 25 pułk piechoty w Piotrkowie Trybunalskim
• 27 pułk piechoty w Częstochowie
• 74 Górnośląski pułk piechoty w Lublińcu
• 7 pułk artylerii lekkiej w Częstochowie
• Ośrodek Sapersko-Pionierski 7 DP w Częstochowie
• kadra batalionu zapasowego 74 pułku piechoty w Piotrkowie Trybunalskim
• kompania łączności 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie

Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” 7 DP pod dowództwem gen. bryg. Janusza Gąsiorowskiego weszła w skład Armii „Kraków”^[8]. Przewidziana została do obrony odcinka granicy długości 40 km Lubliniec–Krzepice na styku z Armią „Łódź”.

Ordre de Bataille i obsada personalna 7 DP w dniu 1 września 1939 przedstawiała się następująco (w nawiasie podano nazwę jednostki mobilizującej):

• Kwatera Główna 7 DP
  • dowództwo
    • dowódca dywizji – gen. bryg. Janusz Gąsiorowski
    • dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Kazimierz Janicki
    • dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk dypl. Stanisław Wojtowicz
      • oficer sztabu – mjr Józef Chrzanowski
      • oficer sztabu – kpt. Andrzej Borkowski
  • Sztab
    • szef sztabu – ppłk dypl. Leopold Ombach
    • oficer operacyjny – kpt. dypl. Zygmunt Jarzęcki (poległ 18.IX)
    • pomocnik oficera operacyjnego – kpt. Edward Petkowicz
    • oficer informacyjny – kpt. Jerzy Marynowski
    • pomocnik oficera informacyjnego – kpt. Stanisław Wołowiec
    • dowódca łączności – kpt. Michał Banasiak
    • kwatermistrz – kpt. dypl. Aleksander Ratuszny
    • szef sanitarny – mjr dr med. Wiśniewski
• 25 pułk piechoty
• 27 pułk piechoty
• 74 Górnośląski pułk piechoty
• 7 pułk artylerii lekkiej
• 7 dywizjon artylerii ciężkiej typ II z plutonem taborowym nr 7
• 7 batalion saperów (Ośrodek Sapersko-Pionierski 7 DP)
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 7 (5 daplot.)
• kompania kolarzy nr 41 (27 pp)
  • dowódca kompanii – por. Zygmunt Szewczyk
• szwadron kawalerii dywizyjnej (Komenda Rejonu PWK)
• dowódca szwadronu – mjr Kazimierz Mikołajewski
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 41 (25 pp)
• kompania telefoniczna 7 DP
• pluton radio 7 DP
• pluton łączności Kwatery Głównej 7 DP
• drużyna parkowa łączności 7 DP
• samodzielny patrol meteorologiczny nr 7 (7 pal)
• pluton pieszy żandarmerii nr 7 (pluton żandarmerii Częstochowa)
  • dowódca plutonu – por. Karski
• kompania sztabowa
• kompania asystencyjna nr 141 (27 pp)
• poczta polowa nr 108 (Urząd Poczt i Telegrafu Łódź)
• pluton parkowy uzbrojenia nr 401 (7 pal)
• park intendentury typu I nr 401 (składnica materiału intendenckiego nr 17 w Częstochowie)
• kompania sanitarna nr 401 (27 pp)
  • dowódca kompanii – mjr dr med. Roman Rettinger
• szpital polowy nr 401
• polowa pracownia dentystyczna nr 401
• polowa Kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 401
• polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 401
• zespół przeciwgazowy nr 401
• kolumna taborowa parokonna nr 401
• kolumna taborowa parokonna nr 402
• kolumna taborowa parokonna nr 403
• kolumna taborowa parokonna nr 404
• warsztat taborowy nr 401
• sąd polowy 7 DP (dowództwo 7 DP)
• ośrodek zapasowy 7 DP
• batalion ON „Kłobuck” – kpt. Stanisław Ostaszewski

Kadra 4 dywizjonu taborów w Łęczycy miała zmobilizować dla 7 DP, w I rzucie mobilizacji powszechnej dowództwa grup marszowych służb typ II nr 401 i 402, kolumny taborowe parokonne nr 405, 406, 407 i 408 oraz pluton taborowy nr 431. Mobilizacja została przerwana z uwagi na postępy Wehrmachtu. Brak danych czy, a jeżeli tak to, które z wymienionych wyżej pododdziałów zostały wystawione. Pozostałe pododdziały taborów zostały zmobilizowane, w mobilizacji alarmowej przez kadrę batalionu zapasowego 74 pułku piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Bataliony marszowe pułków piechoty miały zostać zmobilizowane dopiero w II rzucie mobilizacji powszechnej. Pododdziały sanitarne dywizji, z wyjątkiem kompanii sanitarnej, mobilizował 4 Szpital Okręgowy w Łodzi. Kompania łączności 7 Dywizji Piechoty zmobilizowała wszystkie pododdziały łączności dywizji.

Na skutek niekorzystnie rozwijających się działań wojennych, dywizja w nocy z 1 na 2 września 1939 r. wycofała się pod naciskiem niemieckiej 1 DPanc. z zajmowanych pozycji w rejonie Truskolasów i Kłobucka i obsadziła główny pas obrony wokół Częstochowy. W Wilkowiecku został rozbity szwadron dywizyjnej kawalerii, próbujący zatrzymać niemieckie czołgi i osłonić styk dywizji z Wołyńską Brygadą Kawalerii.

Walki o Częstochowę były prowadzone z sukcesem, przeciwnikowi zadano duże straty, ale wobec niekorzystnego rozwoju sytuacji na froncie 7 DP zmuszona była wycofać się z Częstochowy, by uniknąć okrążenia^[9].

2 września gen. Gąsiorowski odebrał rozkaz od dowódcy Armii „Kraków” gen. Antoniego Szyllinga, aby wycofać się w rejon Janowa. Wieczorem, po odparciu kilku ataków, dywizja rozpoczęła odwrót. Po kilkugodzinnym marszu, rano 3 września dotarła do miejsca koncentracji. W tym czasie przybył łącznik z dowództwa Armii „Kraków”, doręczając dowódcy 7 DP rozkaz o kolejnym wycofaniu się w rejon Pradeł i współdziałania z Krakowską Brygadą Kawalerii, wycofującą się spod Woźnik za Pilicę.

Rozkaz nie został jednak wykonany, gdyż z rejonu Żarek i Lelowa na pozycje 74 pp uderzyła niemiecka 2 Dywizja Lekka. Wykorzystując dogodną sytuację, rozbiła 2/74 pp spełniający rolę płd. skrzydła straży bocznej i wdarła się w ugrupowanie obronne 7 DP.

Wkrótce Niemcy spotęgowali natarcie wspierane przez czołgi i samochody pancerne. Pomimo skutecznego ognia 7 pal, straty poniesione przez polskie pododdziały okazały się bardzo poważne. Również i Niemcy okupili to zwycięstwo stratą blisko 50 wozów bojowych.

Po południu – okrążone w lasach w rejonie Złotego Potoku – oddziały polskie podjęły próbę przebicia się przez pierścień okrążenia. Natarcie, wspierane przez artylerię, było w początkowej fazie skuteczne; kawaleria dywizyjna uderzająca z Janowa w kierunku Bystrzanowic spowodowała nawet panikę niemieckiego sztabu 2 Dywizji Lekkiej. Jednakże ogień z broni maszynowej wspierany działami czołgów okazał się decydujący. Zdziesiątkowany 74 pp zmuszony był do pozostania w okrążeniu. Wieczorem oddziały 7 DP podjęły jeszcze jedną próbę wyrwania się z okrążenia dwoma zgrupowaniami. Pierwsze, złożone z części 74 pp, resztek kawalerii dywizyjnej i batalionu saperów pod ogólnym dowództwem płk Wacława Wilniewczyca, zdołało wyrwać się z okrążenia. Dnia 5 września dotarło ono do Kielc. Kompania piechoty i pluton saperów, dowodzone przez płk Wilniewczyca stoczyły walkę na przedpolach Kielc z oddziałami 2 DLek. W walce tej zginęło 40 żołnierzy, a 60 odniosło rany. Następnie zgrupowanie to włączono do III batalionu 154 pp Grupy płk Glabisza. Po ciężkich walkach w okolicy Wiśniówki 6 września ze 154 pp sformowano w nocy z 6 na 7 września w okolicy Skarżyska-Kamiennej batalion zbiorczy i podporządkowano go 3 DP. Natomiast drugie zgrupowanie, kierowane przez zastępcę dowódcy 74 pp, ppłk dypl. Stanisława Wilimowskiego, wraz z dowództwem 7 DP poniosło olbrzymie straty i nie było już zdolne do dalszej walki. Przed południem 4 września resztki okrążonych jednostek w rejonie na płn.–zach. od Janowa złożyły broń. Zgrupowanie 27 pp, pod dowództwem ppłk. B. Panka oraz 25 pp – ppłk. A. Świtalskiego, wykrwawione w nocnych bojach, podczas starcia pod Ligotą Gawronną i Drochlinem zostały rozbite.

Rozbite oddziały podejmowały jeszcze na własną rękę próbę przebicia się. Nielicznym pododdziałom 7 Dywizji Piechoty udało się wydostać z okrążenia były to:

• I bateria 7 pułku artylerii lekkiej, część I batalionu 25 pułku piechoty, luźne grupy z 27 pułku piechoty oraz żołnierze batalionu ON „Kłobuck”. Pododdziały te dotarły w dniu 5 września do pozycji obronnych 36 Dywizji Piechoty nad rzeką Czarną. Sformowano z nich w lesie koło miejscowości Niebo batalion zbiorczy. Walczył on w pasie obrony 165 pułku piechoty.
• Resztki 74 pułku piechoty i kawaleria dywizyjna dotarła 5 września do Kielc.
• Część III batalionu 27 pułku piechoty przedostała się w rejon Gór Świętokrzyskich
• Część III batalionu 25 pułku piechoty tj. ok. 150 żołnierzy dołączyła w Solcu do Armii „Kraków”
• I batalion 74 pułku piechoty ok. 300 żołnierzy dotarł w rejon Ciepielowa, gdzie wziął udział w walce z niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi. Oddział polski został tutaj okrążony i po śmierci dowódcy majora Józefa Pelca złożył broń. Po bitwie oddziały podpułkownika Wessel'a w lesie Dąbrowa dokonały mordu na ok. 150 polskich żołnierzach.
  • W dniu 4 września do Jędrzejowa wycofały się pododdziały z 7 Dywizji Piechoty:
• dywizyjna kompania kolarzy
• 7 bateria artylerii przeciwlotniczej
• kilka kolumn taborowych

Straty 7 Dywizji Jerzy Pelc-Piastowski szacował na co najmniej 800 zabitych i 1000 rannych, z kolei lista sporządzona na podstawie inwentaryzacji pochówków obejmuje około 400 znanych z nazwiska i ok. 150 bezimiennych żołnierzy pochowanych w rejonie walk^[10]. Niemiecka 10. Armia w okresie walk z 7. Dywizją Piechoty oraz w opuszczonej Częstochowie poniosła straty ok. 170 zabitych i szacunkowo 250–550 rannych (zbliżone do przeciętnego stosunku strat niemieckich do polskich podczas kampanii)^[10].

 Osobny artykuł: 7 Dywizja Piechoty Armii Krajowej.

Rozkazem Komendy Głównej AK z VII 1944 r. o reorganizacji struktur terenowych konspiracji zbrojnej na obszarze Okręgu Radom-Kielce AK została utworzona 7 Dywizja Piechoty AK „Orzeł”, w skład której wchodziły 27 i 74 pp.

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Adam Mokrzecki (9 – 29 V 1919)
• gen. ppor. Leonard Skierski (15 V^[11] – VII 1919)
• gen. ppor. Bronisław Teofil Babiański (VII – X 1919)
• gen. ppor. Franciszek Latinik (XI 1919 – III 1920)
• gen. ppor. Karol Schubert (III 1920 – VI 1921)
• gen. ppor. Eugeniusz Pogorzelski (VII 1921 – II 1923)
• gen. bryg. Emil Prochaska (III 1923 – VII 1925)
• gen. dyw. Stanisław Wróblewski (X 1925 – V 1926)
• gen. bryg. Mieczysław Dąbkowski (VI 1926 – XII 1933)
• gen. bryg. Wacław Stachiewicz (XII 1933 – 5 VI 1935)
• gen. bryg. Janusz Gąsiorowski (5 VI 1935 – IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

 Osobny artykuł: Dowódca piechoty dywizyjnej.

• płk piech. Emanuel Robert Herman (do 12 VIII 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 23 DP^[12])
• płk SG Adam Nałęcz Nieniewski (12 VIII 1923 – III 1927^[13])
• płk Czesław Fijałkowski (8 II 1928 – 28 I 1929)
• płk dypl. Emil Krukowicz-Przedrzymirski (29 X 1929 – 13 X 1931)
• płk dypl. Aleksander Zygmunt Myszkowski (13 X 1931 – 16 II 1935)
• płk dypl. Stanisław Maczek (16 II 1935 – 1938)
• płk dypl. Kazimierz Janicki (1938 – 1939)

Szefowie sztabu

 Osobny artykuł: Szef sztabu.

• mjr p.d. SG Stanisław Borowiec (1920 – 7 X 1921)
• mjr SG (art.) Zenon Wiesław Antoni Adamowicz (7 X 1921 – I 1924 → Oddział IV SG^[14])
• mjr SG (piech.) Józef Papeć (I 1924^[15] – 13 IX 1925 → 57 pp^[16])
• ppłk SG (piech.) Leopold Endel-Ragis (13 IX 1925 - 31 III 1927 → dowódca 8 pp Leg.)
• kpt. / mjr dypl. piech. Tadeusz Władysław Daniec (31 III 1927 – 24 VII 1929 → szef Oddziału Ogólnego Sztabu DOK VIII^[17])
• mjr dypl. piech. Lucjan Stanek (24 VII 1929 – 23 X 1931 → DOK X)
• mjr dypl. art. Edward Bagieński (1 IX 1931 – 19 X 1933 → dowódca dywizjonu w 7 pal)
• mjr dypl. piech. Hipolit Słabicki (X 1933^[18] – 4 X 1937)
• mjr / ppłk dypl. piech. Leopold Ombach (25 X 1937 – IX 1939)

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[7][a]:

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[20]

• Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Stanisław Borowiec: Nad Bugiem: walki osłonowe 7 Dywizji Piechoty (5 sierpnia – 11 września 1920). Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1925, seria: Studja Taktyczne z Historji Wojen Polskich 1918 – 21, Tom VII.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
• Adam Kurus: 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-599-7.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.