Oddział Wydzielony „Starogard”

Oddział Wydzielony „Starogard” – oddział wydzielony Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej walczący w kampanii wrześniowej 1939.

Na zapleczu Grupy Operacyjnej „Czersk", od wschodu ze strony Prus Wschodnich, zdecydowano się na utworzenie trzech oddziałów wydzielonych. Ich zadaniem było osłonić koncentrację części Korpusu Interwencyjnego. Jednym z nich był OW „Starogard”, podporządkowany bezpośrednio dowódcy Armii „Pomorze". Jego dowódcą był ppłk Józef Trepto – dowódca 2 pułku szwoleżerów^[1]. W razie dojścia do skutku interwencji gdańskiej, oddział miał wejść w skład Korpusu Interwencyjnego, a w razie wielkoskalowego konfliktu z Niemcami, po wykonaniu zadania przez 2 batalion strzelców, Oddział miał się wycofać w kierunku na Osie i dalej prowadzić działania opóźniające na południe. W tym przypadku miał wejść w podporządkowanie Grupy Osłony „Czersk”.

W nocy z 31 sierpnia na 1 września OW „Starogard" przyjął następujące ugrupowanie^[2]:

• elementy Straży Granicznej rozmieszczone były w Skarszewach;
• 2 szwadron 2 pułku szwoleżerów, wzmocniony dwoma ckm i jednym działkiem przeciwpancernym, zajął stanowiska obronne w rejonie Szpęgawska; zamykał szosę Starogard – Tczew;
• 3 szwadron, wzmocniony dwoma ckm i jednym działkiem ppanc, w rejonie Linowca zamykał szosę Starogard – Godziszewo – Gdańsk;
• szwadron kolarzy, wzmocniony dwoma działkami ppanc, zajmował stanowiska obronne powyżej rozwidlenia szosy ze Starogardu w kierunku miejscowości Bączek i Skarszewy;
• odwód OW i stanowisko dowodzenia rozlokowane były w Starogardzie^[3].

W nocy z 31 sierpnia na 1 września przed frontem obrony OW „Starogard” znajdowały się drobne grupy policji oraz SS i SA, które miały za zadanie zepchnąć polską Straż Graniczną w rejonie Godziszewa i Skarszew, a następnie zająć te miejscowości^[4].
Około 5.00 1 września niemiecki samolot przeprowadzał rozpoznanie rejonu Starogardu. Do 10.00 OW „Starogard” nie miał kontaktu bojowego z nieprzyjacielem naziemnym^[5]. Jeszcze przed południem nad Starogardem operowały kolejne trzy samoloty niemieckie, ale nie bombardowały miasta. Polski ogień przeciwlotniczy był nieskuteczny^[6].

W tym czasie, w rejonie Tczewa, trwały intensywne walki. Po wysadzeniu mostów na Wiśle, walczący w rejonie Tczewa 2 batalion strzelców ppłk. Stanisława Janika został podporządkowany dowódcy 2 pułku szwoleżerów^[7]. Około 17.00 dowódca 2 bs otrzymał rozkaz, by o zmroku opuścić Tczew i wycofać się na Swarożyn – Starogard^[a]. Początek wycofania został określony na 18.00^[8].

Wieczorem dowódca Armii „Pomorze” podjął decyzję o wycofaniu swoich wojsk z kierunku północnego. Około 23.00 został wydany rozkaz dla GO „Czersk”. Miała ona opuścić dotychczasowe pozycje i przejść na linię Jezior Cekcyńskich. Ten sam rozkaz podporządkowywał OW „Stargard” dowódcy GO „Czersk”^[9]. Dowódca GO „Czersk", gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, w swoim rozkazie nakazał dowódcy OW „Starogard" przejść marszem ubezpieczonym w rejon Wierzchucina^[10].

Wychodzący z walki w rejonie Tczewa 2 batalion strzelców pomaszerował przez Czarlin – Swarożyn do Starogardu i późną nocą przybył w rejon rozmieszczenia 2 pułku szwoleżerów. Tu uporządkowano pododdziały i nakarmiono żołnierzy. Kolejny rozkaz nakazywał mu maszerować dalej przez Pączewo – Skórcz do Osia. Natomiast 2 pułk szwoleżerów dostał rozkaz opuszczenia rejonu Starogardu 2 września w godzinach rannych, po uprzednim wykonaniu nakazanych zniszczeń^[11].

Wymarsz 2 bs nastąpił około 2.00, a rano batalion osiągnął Pączewo. Tu ppłk Stanisław Janik zarządził odpoczynek. Żołnierze byli przemęczeni, a straty marszowe były znaczne. Po czterogodzinnym odpoczynku i nakarmieniu żołnierzy kontynuowano marsz. W drodze strzelcy kilkakrotnie byli atakowani przez lotnictwo niemieckie. Wieczorem osiągnięto Osie^[12].
2 pułk szwoleżerów opuścił rejon Starogardu dopiero około 6.00. Maszerował przez Lubichowo – Bukowiec. W godzinach popołudniowych pułk wyprzedził 2 batalion strzelców. W czasie marszu był trzykrotnie bombardowany. Między 19.00 a 20.00 pułk osiągnął Sierosław i tu pozostał na noc^[12].

W dalszych działaniach 2 bs miał się przeprawić przez Wisłę w rejonie Świecia i przejść do Torunia^[13]. Miał też wyjść z podporzadkowania 2 pułku szwoleżerów, a obie jednostki tworzące OW „Starogard” działały od tej pory samodzielnie^[14].

Sierpień 1939^[1]:

• dowództwo oddziału wydzielonego
• 2 pułk Szwoleżerów Rokitniańskich^[b]
• załogi placówek i komisariatu Straży Granicznej w Skarszewach
• pluton wzmocnienia Straży Granicznej

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.